De kerk en haar prioriteiten

Gisteren kwam het naar buiten, maar in verband met de dood van Christopher Hitchens besloot ik mijn bericht van gisteren aan hem te wijden. Vandaag dus het bericht van gisteren. De Commissie-Deetman presenteerde gisteren het rapport van hun onderzoek naar seksueel misbruik door katholieke geestelijken (hier in samenvatting, die werkt bij mij alleen als ik hem opsla, niet probeer te openen in mijn browser). 

Ik ben zelf niet van plan het volledige eindrapport aan te schaffen en te lezen, maar de samenvatting van 26 pagina's brengt wel aardig wat aan het licht. Zo blijkt op pagina 10 dat

Van de Nederlanders van veertig jaar en ouder heeft één op de honderd (0,9 procent) tot één op de driehonderd (0,3 procent) ervaring met ongewenste seksuele benadering voor het achttiende jaar door een pleger die werkzaam was binnen de Rooms-Katholieke Kerk.

Dat is nogal wat! Een paar regels verder wordt geschat dat in de periode tussen 1945 en 1981 tussen de 10.000 en 20.000 personen is misbruikt ("ervaringen die uiteenlopen van zeer licht tot ingrijpend", wat dat ook moge betekenen). Hoewel er wel degelijk een verschil zit tussen gluren en "het binnendringen van vagina of rectum met voorwerpen" (ik citeer) is wat mij betreft de zwaarte van het vergrijp slechts deels een issue. Waar de discussie om gaat is mijns inziens het niet respecteren van de lichamelijke integriteit van de slachtoffers. Dit kan in allerlei vormen plaatshebben, maar in beginsel is zwaar misbruik alleen een ergere vorm van misbruik. Met andere woorden. De pleger begeeft zich verder van de grens van het acceptabele af, maar met "licht" misbruik is de grens al gepasseerd. Dit gezegd hebbende stel ik me nu voor dat je misschien het stadion van NAC kunt vullen met de mensen die in die periode misbruikt zijn. Dat is een confronterende constatering, vind ik.


Een tweede issue is dat de commissie zich lijkt te haasten om aan te geven dat:

Ten eerste moet het beeld dat seksueel misbruik van minderjarigen primair een zaak is geweest van de Rooms-Katholieke Kerk worden bijgesteld. Seksueel misbruik van minderjarigen komt breed voor in de Nederlandse samenleving.

Dit lijkt me duidelijk. De katholieke kerk is geen seksueel-misbruik-vereniging en er zijn geen redenen om aan te nemen dat de katholieke kerk er is om kinderen te misbruiken. Zelf zou ik, zelfs als atheïst zijnde, mijn kinderen nog 1000 keer liever naar een katholieke priester sturen dan dat ik ze laat spelen met die aardige mensen van pedoclub Martijn. Dit is ook precies de reden waarom bovenstaande opmerking nergens op slaat. Ja, de katholieke kerk is een afspiegeling van de samenleving en ja, in de samenleving vinden misstanden plaats. Probleem zit hem niet eens in de misstanden zélf, hoe erg die ook zijn. Het probleem dat mensen met deze zaak hebben, is net even ietsje smaller. 


De katholieke kerk is bedoeld als een organisatie die zekerheid biedt dat ethisch gehandeld wordt. Dat is het hele bestaansrecht van het instituut. Het is één ding om het inhoudelijk niet eens te zijn met de fundamenten van een instituut. Er is van alles te zeggen over de positie van de katholieke kerk in termen van ethiek. Wat vinden we van condooms? Had Sint Ambrosius zich mogen bemoeien met wat de keizer wel en niet mag doen? Je kunt het zo gek niet bedenken. Waar het hier op neer komt is een kwestie van A zeggen en B doen. Dit is sowieso geen acceptabele manier van doen als je het mij vraagt, maar een instituut dat altijd zegt hoe het moet, hoe je je moet gedragen, dat kan daar nooit mee wegkomen. Hoge bomen vangen veel wind.


Het belangrijkste punt dat ik in dit stukje wil maken zit hem in de manier waarop dit hemelse instituut omgegaan is met gevallen van misbruik. De commissie geeft aan dat:

Wanneer de verantwoordelijke superieuren (waarschijnlijk of zeker) op de hoogte waren van misbruikgevallen, was overplaatsing (eventueel naar het buitenland) één van de meest toegepaste maatregelen. Boete doen, overplaatsing en eventuele behandeling was aantrekkelijker dan uitzetting uit de orde om verlies van leden of een schandaal te voorkomen.

Ik weet zeker dat, als ik mijn collega's misbruik (ik moet er niet aan denken), dat ik op staande voet ontslagen word. Dat is omdat het juist is om te doen, maar ook omdat het veel meer schade oplevert als ik mijn baan houd en men er vervolgens zelf achter komt dat ik voorwerpen in het rectum van deze of gene heb gedeponeerd. En dan heb je het nog niet eens over een bedrijf dat zich bezig houdt met het expliciet uiten van ethische regels. Ethiek is voor een deurwaarderskantoor belangrijk, maar men zal niet naar dat kantoor gaan om zich te verlossen van zijn zondes. Tenminste, ik heb nooit iemand zo'n verzoek zien maken. Een schandaal is soms veel beter dan een situatie waarin de kerk zichzelf hebben gemanoeuvreerd. Nu zijn ze erachter dat er al die tijd iets lag te rotten, kwam de stank tussen het veel te vaak gebruikte wekrubbertje van de doofpot. 


De katholieke kerk is niet goed in het beoordelen of iemand een morele high ground kan onderhouden. Daar zijn voorbeelden voor. Verder is het een zwakte van de kerk dat er altijd meer aandacht is voor eenheid en rust dan voor integriteit. De discussies tussen Erasmus (katholiek) en Luther die ik tijdens mijn studies heb gelezen (ik kan helaas geen referenties meer vinden), die geven het heel duidelijk aan. Erasmus, één van de grootste katholieke denkers uit de Renaissance (we hebben er een universiteit naar genoemd) blijft Luther om de oren slaan omdat laatsgenoemde de kerk verdeelde en onrust veroorzaakte. Laat ik nou meer aan Luthers kant hebben gestaan als ik mijn blog door 12 monniken zou laten schrijven...


Het punt dat ik wil maken is simpel. De katholieke kerk heeft haar prioriteiten op een verkeerde manier uitgedeeld. Je ziet het vaker bij een instituut onder vuur. Vuur is iets dat je kunt blussen, maar dat kan alleen als je erkent dat er vuur is. Als mijn huis in de fik staat, geloof me, dan hou ik op met waar ik mee bezig ben en maak ik de keuze: wegwezen of blussen. Als ik niks doe, ga ik namelijk hoogstwaarschijnlijk dood en gezien het feit dat er geen hemel en hel is, is dat niet echt een goeie manier van omspringen met menselijk potentieel. Als de kerk misstanden onder ogen krijgt, duurt het decennia voor de publieke druk te groot is en er een commissie dingen gaat onderzoeken en met bevindingen komt die feitelijk de specificering zijn van dingen die iedereen al weet. Ja, er was misbruik, namelijk zo vaak. De kerk heeft er inderdaad veel te weinig mee gedaan. En nu neemt niemand ze meer serieus.


De commissie komt met negen aanbevelingen, maar eigenlijk is er een tiende die onvergelijkbaar veel belangrijker is dan de rest bij elkaar: Zorg ervoor dat de prioriteiten goed liggen. Als de kerk moral high ground wil behouden - en dat wil het - dan moet het moral high ground betreden. Je kunt niet vanaf een wit paard op het volk neerkijken als alles waar je op zit eigenlijk een uit de kluiten gewassen rat is. De kerk is voor mijn part gedoemd tot de zijlijn van nutteloze en contraproductieve instituten die meer kwaad doen dan ze opleveren, maar met een ommezwaai kunnen ze wellicht zichzelf nog redden. Kindermisbruik verdient de prioriteit an sich al, maar daarvoor is de kerk nooit te paaien geweest. Ik hoop van ganser harte dat de krokodillentranen van de bisschop worden gevolgd door gedrag dat een instituut als de katholieke kerk voor één keer neerzet als een verantwoordelijk instituut dat zijn eigen claims van ethiek serieus neemt. Of dat dan nep is of niet, tenminste is het voor de bühne en meer kunnen we niet verwachten.