Het product

"Studenten beginnen niet aan master door maatregelen" kopte nu.nl aan het begin van de avond. De overheid is bezig een set maatregelen door te voeren waardoor universitaire studies voor de student duurder worden. Of beter gezegd: de student krijgt minder gunstige voorwaarden in de ondersteuning vanuit de overheid. Onafhankelijk van de details van deze maatregelen kan dit gekenmerkt worden als één van de domste dingen die je kunt doen. 


Zoals ik eerder heb betoogd, wij mensen onderscheiden zich van andere dieren vanwege ons vermogen om informatie efficiënt over te dragen van mens op mens op mens. Eén van de belangrijkste instituties van ons mens-zijn is daarom het onderwijs. Basisonderwijs om kinderen de basics bij te brengen: hoe moet je lezen en schrijven? Hoe werkt algebra (rekenen)? Waarom zijn er gebergten (aardrijkskunde) en landsgrenzen (geschiedenis)? Hoe moet je verspringen (gymnastiek)?


We hebben voortgezet onderwijs om kinderen klaar te stomen voor een verdere rol in de maatschappij. Jongeren in "kadergroepen" wordt uitgelegd hoe je moet lassen en zagen, hoe boormachines werken en hoe je met watermanagement je land droog kunt houden. Zij ontleden zinnen en achterhalen wanneer iets gebeurt en wanneer iets gebeurd is. Een deel van de jongeren wordt klaargestoomd in het Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs (VWO) om Wetenschap te bedrijven. Zij leren wat meer over talen en geschiedenis en afhankelijk van het profiel dat je kiest, leer je Latijn en Grieks, of Economie 2, of Natuurkunde.


Als een leerling klaar is met de middelbare school, kan hij of zij verder leren op een MBO, HBO of Universiteit (of equivallenten daarvan). Hier specialiseert een student zich op een bepaald vlak en neemt kennis en vaardigheden tot zich om een rol van betekenis te spelen in de maatschappij. Universitaire studies zijn doorgaans theoretischer van aard dan HBO en MBO. De vaardigheden die daar worden opgedaan zijn doorgaans de academische vaardigheden als analytisch denken, experimenteren, filosofisch redeneren, rapporteren en dergelijke.


Dit alles kost geld. Veel geld. Om te voorkomen dat hoger onderwijs alleen te bekostigen  is voor de rijken, is besloten om studenten te ondersteunen om dat geld bij elkaar te krijgen. Door de studiefinanciering mag iedere jongeling financieel in staat geacht worden om een universitaire studie te volgen en daarmee een diploma te halen. Dat is een groot goed, want rijkdom en intelligentie of rijkdom en vaardigheden, dat zijn geen eeneiïge tweelingen. De rijkste mens kan vreselijk weinig in zijn of haar mars hebben waar iemand zonder geld wél een hoog niveau kan hebben. 


Nu is er weinig geld en "moet overal geleden worden," zeggen ze. Dat mag dan wel zo zijn, maar dat gaat wat mij betreft niet op waar het om alle sectoren van de samenleving gaat. Iedereen gaat erop achteruit. Dat kun je verdedigen. Van de directeur van de bank tot de bijstandsmoeder die afhankelijk is van de voedselbank. Dit zijn politieke keuzes. Daar kun je over twisten, daar kun je op beknibbelen, dat kun je uitonderhandelen als je wilt. Als het leger geen JSF's kan betalen, nemen we die goedkopere Zweedse straaljagers misschien. Willen we wel geld steken in Koninginnedag en Sinterklaas? Dat zijn politieke kwesties. Je hebt voorstanders en tegenstanders, maar geen enkel weldenkend mens, dit is bijna een definitie van "weldenkend" zal bereid zijn om onderwijs achteruit te laten gaan.


En dat is wat we doen, we geven een deel van de kwaliteit van onderwijs op als we hier een cent op bezuinigen. Uiteindelijk is dit een ordinaire bezuinigingsactie. We hebben geld nodig, waar zit geld? Bezuinigen is de reden waarom het onderwijs de afgelopen 20 jaar allerlei veranderingen heeft ondergaan. We hadden de mammoetwet, we gingen Basisvorming en Tweede fase doen. Iedereen dezelfde eenheidsworst, iedereen wiskunde omdat de Mensen Die Er Verstand Van Hebben dat belangrijk vonden.


In een wereld waar Tweede Kamerleden statistiek niet snappen, in die maatschappij is er wat aan de hand met het onderwijs. In een maatschappij waarin honderdduizenden niet kunnen lezen en schrijven, daar is wat mis met het onderwijs. En dat dient opgelost te worden, tegen elke prijs.  Onderwijs moet een solide basis zijn met goede overdracht van kennis en vaardigheden aan iedereen. Dat is de basis van een succesvolle maatschappij. Dat is de reden dat ontwikkelingsorganisaties altijd scholen neerzetten in ontwikkelingslanden. Dat is de reden dat het in de spotjes altijd gaat over Meisje X en Jongetje Y die naar school kunnen. Onderwijs is minstens zo belangrijk als bijvoorbeeld gezondheidszorg. Als je mij een geweer op mijn hoofd zet en me vraagt waar al het geld van de overheid naartoe moet: onderwijs.


Maar nee, we zitten met het stokpaardje van een stel theoretische liberalen. Onderwijs (en zorg) is (zijn) een product. Dat koop je. Je investeert in onderwijs om daar later de vruchten van te plukken. Het idee van de hervormingen van het onderwijs is dan ook dat een consument (want je bent dan opeens geen student meer) zelf zijn toekomst moet realiseren in financiële zin. 


Nee. Nee. Nee. Onderwijs is geen product. De samenleving is een product van het onderwijs. Mensen moeten zich eens gaan realiseren dat onderwijs geen luxe is, maar noodzakelijk. Wat er ook gebeurt, onderwijs moet goed zijn. We staan voor een aantal tweesprongen in de wereld. Hoe gaan we om met het klimaat, hoe gaan we om met integratievraagstukken, hoe gaan we om met het fileprobleem, hoe zorgen we dat we weer in de top van de wereld terecht komen als kennisland, hoe bieden we het hoofd aan religieus extremisme? 


Daar hebben we een betere fundamentele wetenschap voor nodig. Theoretische natuurkundigen om mee te denken over energie uit kosmische radiatie, historici en antropologen om te analyseren waar sociale problemen vandaan komen om ze op te lossen. Dat zijn doorgaans niet de mensen die een vetbelegde boterham uit hun kennisinvestering halen. Dat zijn mensen die hun bijdrage op een andere manier leveren. Onderwijs zoals het zich ontwikkelt, dat levert redelijke IT'ers, redelijke vertalers, redelijke boekhouders, redelijke denkers op. Die heb je ook nodig. En je hebt vuilnismannen nodig, buschauffeurs, banketbakkers, boeren en boekhandelaren. Ik zeg dat zonder enig cynisme. 


Alleen, wat je óók nodig hebt, dat zijn mensen die de horizon niet respecteren. Mensen die zich afvragen hoe je door muren heen kunt lopen. Daar zijn geen multinationals voor, daar liggen geen gouden bonussen voor klaar, maar dát zijn de Plato's en de Archimedessen van onze tijd. Redelijke Financiële Managers en redelijke bankdirecteuren zijn er genoeg. De goeien zijn op de vingers van een paar handen te tellen. Dat is nog niet zo'n probleem, want investeren in je eigen toekomst als je straks miljoenen krijgt door je ontslag, dat is al het geld waard. Maar waar haal je de visionaire antropologen vandaan? 


We hebben beduidend betere staatssecretarissen voor nodig. Laten we ze opleiden. We kunnen ons niet veroorloven om een deel van de samenleving om financiële redenen buiten te houden. Misschien zit degene die ons verder helpt dan straks lijdzaam toe te kijken zonder het zelf te weten. Dat moet het angstbeeld van iedere politicus zijn. Van iedere politicus. Degene die zal proberen onderwijs gratis te maken, krijgt van mij de steun. 


Onderwijs is de basis van de samenleving. Uiteraard moeten we onderwijs onafhankelijk van de geldschieter maken. Er moeten strenge eisen gesteld worden voor al het onderwijs. Kunnen we meteen ook afrekenen met religieus onderwijs, want school is om te leren. Bottom line zou alleen moeten zijn dat we geen staatssecretarissen opleiden, maar visionairs die dag in dag uit proberen door muren heen te lopen omdat 99,9999999% van alle ruimte in vaste objecten leeg is.